موزیک

موسیقی کردی به موسیقی و ترانه‌های مردم کردزبان گفته می‌شود.

یک پژوهشگر موسیقی کردی براین باور است که انگیزش پیدایش موسیقی کردی در راستای حفظ زبان ادبیات، فرهنگ، سرگذشتها و در مجموع تمدن و پیشینه کردها بوده‌است. موسیقی هاموید (فولکلور) کردی از سه بخش افسانه‌ها، حکایت‌ها و داستان‌ها تشکیل شده‌است.

افسانه‌ها

پیدایش موسیقی کردی مثل اکثر قومها و ملت‌های دیگر از افسانه‌های کردی شروع شد که در این قسمت، افسانه‌ها در قالب ترانه‌های کردی گفته می‌شوند. این ترانه‌ها در فرهنگ کردی به ترانه‌های دیوانی تقسیم می‌شوند و بیشتر محتوای آنها همان افسانه‌های کردی است، که شکل حماسی دارند.

اولین طلیعه‌های هنر کردی از بار ادبی و هنر موسیقی حماسه‌های کردی بودند. مشهورترین کسی که به این نوع موسیقی پرداخته کاویس آغا» بود که ترانه‌های وی همان حماسه‌هایی هستند که از گذشتگان بر جای مانده‌است. افسانه‌های زیادی در زبان کردی موجود است که اگر فیلم سازان حرفه‌ای به آن ها توجه نمایند، می‌توانند سوژه‌های بسیار جالبی را از آن ها بسازند مانند: زارا عشق چوپان

حکایت ها

نوع دیگری از موسیقی فولکلور کردی مربوط به حکایتها و داستان‌هایی می‌شود که ترانه‌های داستانی نیز به دو بخش قهرمانی و دلدادگی قابل تقسیم هستند. در ترانه‌های قهرمانی به دلاوریها و مبارزه طلبی‌های یک قهرمان پرداخته می‌شود. در ترانه‌های دلدادگی جنبه‌های رمانتیک و عاشقانه بین دو شخص بیان می‌شود که از این میان، ترانه زنبیل‌فروش» که جنبه عرفانی دارد و ترانه‌های آس و حسن» و خج و سیامند» که سرگذشت دو دلداده را بیان می‌کند، از معروفترین آثار در این بخش هستند.

در بخش دیگر موسیقی کردی، کردهای سورانی» برای خود نوع ویژه‌ای از موسیقی دارند که به آنها گورانی» می‌گویند که این نوع ترانه‌ها در میان کردهای اطرف شهرستان ارومیه و کردهای ترکیه (شمال) لاوژه» گفته می‌شود و این نوع گورانی‌ها ریتمی به نام قه‌تار» دارند که پژوهشگران براین باورند ریشه این واژه از واژه زرتشتی گاتا» گرفته‌شده که در اوایل، مربوط به یک سری نیایش‌ها و مراسم مذهبی بوده‌است.

دومین نوع این موسیقی هوره» نام دارد که مختص زبان کردی کلهری بوده و در جنوب کردستان و منطقه کرمانشاه خوانده می‌شود در ابتدا ترانه‌های ویژه‌ای در حمد و نیایش اهورامزدا» بود و این واژه نیز ریشه زرتشتی دارد که برای نیایش‌های مذهبی آن زمان کردها که زرتشتی بودند، سروده شده‌اند.

در مراسم یادبود اشخاص بسیار مهم، کردها از یک نوع موسیقی که به مرثیه‌سرایی و مرثیه‌خوانی شباهت دارد به صورت ترانه و با تعریف ویژگیهای آن شخص برای او عزاداری می‌کنند.

در آیین‌های زادروز پیامبر، کردها یک نوع ویژه از موسیقی را اجرا می‌کنند که به آن مولودی» می‌گویند. البته مولودی‌خوانی در بیشتر جوامع مسلمان رواج دارد. اولین مولودنامه در وصف و ستایش محمد را ملاباتدیی» صوفی و عارف مشهور نوشت که بعدا مرسوم شد که در زمان عید مولود از سروده‌های وی در مولودی خوانی استفاده کنند. اصیل‌ترین سازهای استفاده شده در موسیقی کردی سرنا» و دهل» هستند و بعدا سازهایی که وارد این نوع موسیقی شده‌اند مانند دف» و تنبور» دارای اهمیت ویژه‌ای شده‌اند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به میژوی ئه ده بی کوردی» علاالدین سجادی و پژوهشی در فولکلور کردی مراجعه کنید.موسیقی کردی تا حدودی نمادی از شادیهاو غم و اندوه بعد ازپایان هر جنگ است.

سازها

سازهای رایج و اصیل در موسیقی کردی نی، سورنا، نایه، دهل، دف، تنبک، تنبور و کمانچه است.

به طور کلی در موسیقی ایرانی ملودی هایی در قالب هفت دستگاه ماهور، شور، نوا، همایون، سه گاه، چهارگاه و پنج گاه جای می‌گیرند. اما غیر از هفت دستگاه معروف فوق یک دستگاه مشهور دیگر وجود دارد و آن دستگاه "اصفهان" می‌باشد. بسیاری از موسیقیدانان معتقدند این دستگاه بخشی از دستگاه شور است و بسیاری دیگر بر این باورند که شاخه‌ای از همایون است. آوازهای " قه تاری" کردی در همین دستگاه جای می‌گیرند.

در میان هفت دستگاه فوق، دستگاه شور از سایر دستگاه‌ها وسیع‌تر و بزرگ‌تر است زیرا اگر چه در سایر دستگاه‌ها، چندین آواز دیگر جای می‌گیرد، اما دستگاه شور علاوه بر این خود دارای چندین "گوشه" دیگر می‌باشد. این گوشه‌ها شامل ابوعطا، بیات ترک یا بیات زند، افشاری یاهه وشار، ده شتی و بیات کرد می‌باشد.

بسیاری از آوازهای کردی مانند کابوکی، شاییک ده گری، گول نیشان گول نیشان و اکثر آوازهای حیران در دستگاه شور جای دارند.

۱ - نوای بومی آشیق‌ ها در موسیقی ترکیه

دربین سبک های مختلف موسیقی ، می‌توان این نوع از موسیقی را موسیقی سنتی ترکیه دانست. نسل به نسل اوزان‌ها و نوازندگان موسیقی بومی، هنر ساز و آواز را زنده نگه داشتند و بار این هنر را به دوش کشیدند تا به امروز که عاشیق‌های ترک همانند عاشیق‌های آذری نوای خوش موسیقی ترکیه را به گوش ما می‌رسانند و به غنا و ماندگاری آن می‌افزایند. خلوص و دلپذیری موسیقی ترکیه در درازای تاریخ با زنده ماندن سرودها و نغمه‌ها و تصنیف‌ها بازگوی مضامینی چون عشق و سوگ و حسرت بوده و در گوش نسل‌ها پیچیده تا به امروز و در کنار آن اشعار حماسی و ملی که اوزان‌ها، رنگ و بوی ملی موسیقی ترکیه را زنده نگاه می‌دارد.

۲ - نوای منحصر به فرد موسیقی عثمانی

امپراتوری قدرتمند عثمانی که سالیان طولانی سایه قدرت آن بر جهان گسترده بود، روزگاری در ترکیه پایه‌گذرا فرهنگ و هنر کشور بوده است. حکومت اسلامی عثمانی با ساز و آواز رابطه خوبی داشت، به طوری که بسیاری از نوازندگان و موزیسین‌های مطرح این کشور به همین دلیل وارد دربار عثمانی می‌شدند و جایگاه بالایی نیز در این دربار داشتند. امپراتوری عثمانی در منطقه مدیترانه قلمرو وسیعی را به خود اختصاص داده بود و مساحت آن چیزی در حدود ۷ برابر ترکیه امروزی از آسیای صغیر گرفته تا غرب خاورمیانه و مناطق شمالی آفریقا و جنوب شرق اروپا را به خود اختصاص داده بود. وسعت امپراتوری در تلفیق با مضامین اسلامی حکومت عثمانی فضای خاصی را به هنر موسیقی ترکیه در آن زمان بخشیده بود. در طی زمان موسیقی منحصر به فردی از درباره عثمانی به گوش رسید که آن را تا به امروز هم با نام موسیقی عثمانی می‌شناسند. موزیسین‌های برجسته‌ای مانند عبدالقادر مراغی موسیقی‌دان شهیر ایرانی که بسیاری او را نظریه‌پرداز موسیقی مقامی می‌دانند، سر از دربار ترکیه درآورد و فرزند و نوه او نیز نوای موسیقی منطقه ایران‌زمین را در آن دوران در دربار عثمانی زنده نگاه داشتند. به همین دلیل است که موسیقی عثمانی را می‌توان ترکیبی غریب از موسیقی ایرانی و عربی و ترکی دانست. شاید این موسیقی نتواند به طور خالص نمایانگر موسیقی سنتی ترکیه باشد، زیرا ترکیبی که به وسعت امپراتوری عثمانی است در این نوع موسیقی ترکیه یافت می‌شود.

۳- نوای محبوب موسیقی پاپ ترکی

درخشش موسیقی پاپ ترکی در دنیا نشان از موفقیت همه پایه‌های موسیقی در این کشور دارد. موسیقی پاپ در ترکیه کم و بیش با الهام از ریشه‌های موسیقی ترکیه سعی در به روز رسانی چیدمان و عامه‌پسند کردن نغمه‌ها دارد و این ترکیب‌ها خلاقانه اغلب به گوش مخاطبان سایر کشورهای بیگانه خوش می‌آید و این روزها آثار متنوعی را که با درصد بالا یا پایین از ریشه‌های موسیقی ترکیه الهام گرفته و در نهایت اثری پاپ با استانداردهای بالا عرضه کرده است می‌تواند نه فقط در ترکیه که در بسیاری از نقاط جهان مخاطب داشته باشد و به گوش بسیاری از مردمان جهان خوش آید. 

۴- موسیقی مذهبی 

به سختی می‌توان آنچه از موسیقی صوفیان قونیه و یا موسیقی عثمانی می‌شنوید را از موسیقی مذهبی جدا کرد. در واقع از نظر ساختاری تفاوت تنها در کارکرد این موسیقی‌ها است. در صورتی که مضامین و اشعار با حال و هوای مذهبی باشد می‌توان آن را موسیقی مذهبی نامید. شاید یکی از کارکردهای این موسیقی همان صدای اذان باشد که برخلاف ایرانیان که اذان را با صوت و نوای عربی آن می‌شناسند، در موسیقی ترکیه با استفاده از عناصر نوای موزیک عثمانی، به شیوه‌ای منحصر به خود اذان را به گوش مخاطب می‌رسانند. در کنار آن موسیقی صوفیان قونیه است که ریشه در مذهب دارد و مرکز آن قونیه است و دراویش قونیه رقص سماع را با این نوع موسیقی ترکیه انجام می‌دهند و می‌توان گفت تفاوت آن با موسیقی عثمانی در سازبندی است.